Appendix to MS 107/3/2

transcription

[Transcription of the material Gordon added to the back of the second notebook containing the entries of his fourth voyage (MS 107/3/1/2), between pages 50 and 54. This contains notes on animals and on Nama burial customs.]

[MS 107-3-2, page 50]
enige namen der kleine houtjes (sooyquaab, of sousen hiet ook het krabben tegen hunlyf) anderhalf duim lang die de Namacquas om den hals aan een snoer dragen de eerste hiete ģaragoe.
comća
ćanoe

sy graven hem van een wortel van een bos.

sy slagten somtyds by het omdoen en somtyds niet als sy het gebruiken krabben sy er met iets scherps er af en vryven het op het lyf, sousen hiet het gekrab. ģaragoe helpt haar en voorkomt in de gevaarlyke gevallen der levens so als oorlog, leeuw, rinoster
comća helpt haar tegen kwaad spreken
ćanoe is meest voor kwaad wilt.

Captain Ńoebe had er geen om syn hals maar een sous aan syn tabaksak, die heten ńamé om lieden die hem kwaad willen tot vriendschap te bewegen.

als een man sterft word hij in een caros of vel gebonden, somtyds in syn eigen dog als die seer mooy is draagt hem wel een ander; dog niet syne nabestaande, syne knieen byna tegen de borst de hielen tegen syn agterste, de regter vuist gesloten onder syn oor, leggende met syn hooft iets voor over gebogen daar op. met syn wang by de mond rust hy op syn linker vuist. de linker voet sluit over de regter. als hy dus vast gebonden is in syn vel, dan graaven twe drie ouden hottentotten mans een gat vier a vijf voet diep. boven naauw en onder wyd uit, met het hooft. na de sonsopgang of het oosten en dus de voeten na het westen. weten niet waarom dog seggen hun geloov is so van hunnen voorouders sy seggen altoos sike co mi bahe keis. dit is voor ons so gesegt.
de man word op syn regter syde gelegt (alle bloods hooft) en de vrouw op de linker syde. om dat een vrouw slegter is als een man.
een man kind word ook so gebonden, en een meisje ook en even so gelegt.
sy breken de hut af als er een sterft en plaatsen hem elders. als iemand siek is vragen sy den sieken waar hy de slimste pyn heeft en sneyen en smeren hem dan, en dan word er ook by geslagt en getoverd.

[page 51]
sy laten hem niet lang boven aarde dog als hy even voor sons ondergank sterft, blyft hy den nagt over. so als dood is binden sy hem direct en om te weten of hy dood is sien sy aan syn oogen, en die moeten volgens hun geloof wel gesloten worden, en sy binden hem direct in dat postuur anders word hy stijf en hy word bewaakt en door syne nabestaanden behuildt. toen oude pluto (oude namacqua captein in het hottentots cabaab) stierf heeft hem syn soon Ńoebè met nog een anderen ingebonden dog doen dat niet altoos selfs uit hun geloof. en noebè was seer bedroeft
schoon syn vader seer stok oud en so als ik duidelijk uit onse secretary weet over de hondert jaar. sy hebben wel gehoord dat men oude lieden in craaltjes set om se te doen sterven dog hebben sulks nooyt gesien. sy hebben hunne bloed latingen ook met omvoelde pyltjes om met een klein boogje hem overal te schieten, so dat er bloed komt, dit seggen sy doen sy om hem lang te doen leven. dit deden de tovenaars dog die syn nu dood dus konden dese namacquas dat niet meer doen, dog by de anderen geschied sulks nog, en doen sulks nooyt aan een vrouw als een dode dan dus in syn vel gebonden is. leggen sy hem op een vel en dragen hem met vier of ses over malkanderen en dragen hem met beide handen, als het ver is ook wel agt maaken het wat ver van de kraal 3 a vierhondert treden, dan gaan all het craals volk me om te huilen
mannen vrouwen en kinderen. wanneer men dan by het graf gekomen is, trek men den doden syn linkerhands kleine vinger (als men vraagt waarom sy sulks doen seggen sy weer, sike co mi bahe keis .) en bind er een gaarn van een senuw om en bind dat dan aan het oudste kind t'sy soon of dogter syn linkerhand kleine winger so digt als sy in de rondte kunnen sitten, dus alleen aan hun linkerhand kleine vinger, dan komt een oude van de kraal en brand met wat vuur eerst het dradtje van de vinger des doden af en so vervolgens den enen van den ander
beginnende met den oudsten, als dat verrigt is dan gaat men verder met de begravenis voort, en als met platte houten en benen de grond over het gat en toegesmeten heeft gooyen sy er ene hoop stenen over, voor de wilde benen, singende klaag liederen en huilende all die tyd, dat sy hem nu niet weer sullen krygen. etc: en daar is het me uit. dog als een vrouspersoon naderhand het graf van haar vrienden siet huild hy weer, maar een man niet, dan gaan sy te saamen na huis, en dan word s'anderen daags geslagt, *[in margin:] *dit slagten hiet saukà
maar dien dag maaken sy sig schoon (smeren) met vet en boeggoe, dan geeft men de vrouw en kinderen of de man het bloed der schaap, gekookt met boeggoe en die spoelen daar eerst de mond me.

[page 52]
stekende dan wat oude pylen en een gansche boog op het mans graf en op een vrouw graf een oud matje en een mikstok (daar men goed op hangt) en strohuis paaltje. om het te kunnen kennen. en als iemand doodt is blyft hy altoos dood.
ik vroeg hen of het niet beter was om, volgens ons geloof te geloven aan een wederopstanding, sy lagten en seiden als ik dat so seide souden sy het kunnen geloven maar anders niet.
kàmi hiet de meeste hottentotten anders maak slagten en de namacquas seggen kàiga á.

sij sit in het stroohuis selfs, meest twe van de vrienden aan de oversyden van om het lijk, dus niet als kolbe segt. en sy brengen hem de voordeur uit, smydende de matjes maar op sij.

het af branden der touwjes van de vingers des dooden met de kinderen word so wel met de vrouw als man gedaan.
als een mens in strohuis gestorven is breeken sy dat eene maar af en bouwen het, en wel met deselfde matjes, op een ander plaats maar de rest blijft staan. dit doen sy om dat anders met droomen sal geplaagt worden.
met gauwatsi

(kleine en grote namacquas was te voren een volk. ḱasaap hiete de namaqua van Noebe die my alles sei)
man maak slagten begind, (in het namaaquas auweten in ander hottentots dòró. het accent op auw en ro) op differente jaren, de ryken selfs als sy nog klein syn, de armen als sy groot syn.
twe dagen agter een word twe schapen geslagt, sy sneiden hem by de borst op, en trekken hem de hartaar af en bloed hy schielyk dood. maar als sy siek slagt (áw áw ta of bloed op het lyf) maaken (banger.), vatten sy de kleine aaren en dat moet het dier lang leven. om dat de sieke ook nog lang sal leven. een der Oudsten uit de kraal doet het en altoos als hy sterft doet het weer een andere oude, die man moet gemaakt worden moet in het strohuisje blyven. en de Oude blyft altoos by hem. dan eten sy allen te samen van die schapen ook met boeggoe door het bloed gemengt, de vrouwen mag nog daarvan proeven nog er by komen, en als een vrouw moet komen om wat te brengen van boeggoe of melk die sy van alle koeien van de kraal alles moet brengen *[in lower margin:] de eerste dog, dog de twede dag melk is voor de vrouwen
moet sy selfs haar hooft ontbloten en dat maar aan den Ouden geven
sy maken dan nog spelen nog dansen by man maken

[page 53]
als sy dan dus vier schapen geslagt hebben dan slagten sy of een koei of een Os die ook geconsumeerd worden het net van de schapen word met boegoe gevreven en half als bereid en om syn hals gehangen en een der kootjes om syn regter hand boven het gevrigt gebonden door den ouden slagter, dog ook een groot stuk van het net om syn hals, en alle morgen pisd hem den Ouden op het lijf, om de kinderagtigheid en slegtigheid van syn lyf weg te pissen. sy nemen geen water, om dat haar geloof of gebruik so is.
de eerste dag van het schaap slagten word hy s'morgens uit de hut gehaald, door den ouden en gaat een end weegs met hem om hem regt te bepissen dog de kop niet en de andere blyven by het strohuis sitten
het schaap word eerst geslagt buiten, het hutje dat voor hem gemaakt onder het pissen segt den ouden ik bepis uw om dat gy uit de kinders uit en onder de mannen moet komen. eer dat hy man gemaakt is mag hy wel van een haas eten. een jakhals of tyger of leeuw sal ook geen die man gemaakt is eten.
de bovenlands hottentotten doen het pissen alle morgens so lang de ceremonie duurt. die so lang duurt als het vlees op is, en somtyds wel een dag of tien dog de namacquas doen sulks maar eens en wel de eerste dag. en word niemand bepist als den nieuwen man. hy blyft in het hutje om te eten met die oude hottentot en de anderen eten onder sig. dit duurd so lang als het vlees op is en dan is hy man en dan de laatste dag word hy door den Ouden met vet gewassen en met roode boegoe gesmeert en by alle strohuisen rond gebragt en vertoont, en dan is ieder blij en dan breken sy het hutje weder af.
sy doen sulks wel uitgenomen by die ceremonien.
en den ouden draagt ook tot een [drawing of symbol]
teken dat hy geslagt een stuk net om den hals
den ouden krygt iets voor syn moeite een mes tondel doos of iets anders.

[page 54]
er syn vaale en swarte Rhinosters door hottentotten gedistingueert in africa
de swarten syn kleinder maar quaadaardiger.
kan met de tanden smelten?
hebben er Koeyen en bullen tanden of syn er somtyds koeyen en bullen sonder tanden?
bullen hebben tot nog allen tanden, en selfs oude koejen met drie calveren hebben allen een 9 tanden, en die hieten by ons poeskoppen. somtyds is een bul al is hy groot ook poeskop.

verwisselt de cameelpaard de horens?
R. nooijt

hoe veel nagels heeft een Oliphant?
heeft altyd vyf nagels hier in africa.

hoe lang groeit een Olifant?
kan niet bepalen.

hoe suigt de Oliphant? en hoe lang?
Ant: niet met de slurf maar houd die over syn hooft.

hoe ver loopt hy in een dag?
een olifant draagt seker geen twe jaar
maar omtrent een
maar wel een jaar mogelyk een maand meer. oude slimme hottentotten versekeren sulks.

zeekoei en Rhinoster ook omtrent so lang.
dog dit niet so seker als van een Oliphant.
omdat sy de kalvers allen by sig houden vele jaaren agtereen.
tanden des Oliphants syn niet altyd na mate van syn grote, kleinen hebben somtyds groten en groten kleinen.

een Rhinoster en zeekoei maken te samen circum circa, [word cancelled]de massa van een Oliphant.
wy weten van geen witte Oliphanten.
de hottentotten [word cancelled] smyten de Zeecoei [three words cancelled] met assagaajen dood, Zy volgen syn spoor in den nagt met vuurbrant, met bossen riet tot sy by hem komen met hunne honden, dan word hy wel kwaadaardig en vervolgt vooral die na de rivier kant in syn weg zyn. er was een hottentot eens, die grote bossen zeekoei seenuws, die zy voor ornament aan den arm draagen, van een zeekoei dus in die bossen vast gebeten. en door die zeekoei dus rondgesleept. tot Claas bastert, hem dood schoot. en die hottentot, einiqua, met name kuiseep, leeft nog. anders is een zeekoei nooyt so kwaadaardig (in het water en vervolgt, is iets anders.)

translation

[Transcription of the material Gordon added to the back of the second notebook containing the entries of his fourth voyage (MS 107/3/1/2), between pages 50 and 54. This contains notes on animals and on Nama burial customs.]

Some names for the small pieces of wood (sooyquaab, or sousen is also how the scratching of their bodies is called) an inch and a half long that the Namaquas wear around their neck on as a necklace
they carve them from the root of a bush
The first is called
ģaragoe
comća
ćanoe

they sometimes slaughter when they first put them on and sometimes not. When they use it they scratch there with something sharp and rub it against the body; the scratching is called sousen.
ģaragoe stimulates her and guards against the dangerous occurrences in life such as war, lions rhinoceroses
comća helps her against evil words
ćanoe is mostly for vicious game-animals
Captain Ńoebe did not have one round his neck, but had a sous on his tobacco pouch, which was called ńamé, to turn people who wished him ill into friends.

When a man dies he is bound in a caross or animal-hide, sometimes into his own one, but when that is very beautiful another will wear it; but not his nearest relatives; his knees almost up against the breast, the heels against the back of his legs, the right fist closed beneath his ear, lying with his head bent slightly forwards over it. He rests his cheek near the mouth on his left fist. When he is thus securely bound into the hide, then two or three older Hottentot men dig a hole four or five foot deep, narrow at the top and wide at the bottom, with his head towards the dawn or the East and thus the feet towards the west. They do not know why, though they say their belief is thus from their forefathers. They say in this way “sike co mi bahe keis, or this has thus been said for us.
The men are lain on their right side (with uncovered heads), and the women on their left, because a woman is worse than a man.
A male child is also bound in this way; and a girl is laid similarly
They take down the hut when someone has died there and place it somewhere else. When someone is ill they ask the patient where he has the keenest pain, and cut him and anoint him then; and a slaughter is also made and also magic.

[page 51]
They do not leave long above ground; however, if he dies shortly before sunset he stays so overnight. As soon as he is dead they bind him at once; and to establish that he really is dead they look at his eyes; following their beliefs these must be closed, and they bind him at once in that posture otherwise he would become stiff; and he is watched over and wept over by his nearest relatives. When old Pluto (the old Namaqua captain called Cabaab in the Hottentot language) died, his son Ńoebè bound him with one other; yet they don’t always do that even out of belief; and Noebè was very afflicted even though his father was immensely old, and as I clearly learned from our Secretary, more than a hundred years.

They have heard it said that one puts old people into small kraals to die; yet they have never seen this happening.
They have also their blood-lettings; they shoot him all over with a small bow and specially prepared little arrows, so that he bleeds. They say they do this to make him live long. The witch-doctors did this, but they are now dead, and thus these Namaquas couldn’t do it any more, yet according to the other account they still do, and they don’t ever do it to a woman. When a dead person is thus bound into the hide, they lay him on a hide and four or six persons carry him together and carry him with both hands. If it is far, then as many as eight make it rather far from the kraal, three- to four-hundred yards and then all the people in the kraals go with them to cry, men women and children. When they have reached the grave, the little finger of the corpse’s left hand (and again when asked why they do so, they say sike co mi bhe keis) is pulled out and the thread from a sinew is tied round it and then tied to the little finger of the left hand of the eldest child, whether son or daughter, so close that they can sit in the circle, thus only onto the little fingers of their left hands; then an old man of the kraal comes and with some fire burns off first the thread from finger of the dead man and thereafter from that of each of the others, beginning with the eldest. And when that has been done they go further with the burial. And when they closed the ground over the hole with flat pieces of wood and bones, they throw a pile of stones onto it, and bones from the wild animals. singing mourning songs and crying all the while that they shall not get him back again. etc. And then it is over. Yet if a women sees the grave of her friend from close by, she begins to cry; but a man does not. They then go home together, and then a slaughter is done on the next day [in margin: this slaughter is called saukà] but on that day the make themselves clean (smear themselves) with grease and buchu, and then they give the wife and children of the man the blood of the sheep boiled with buchu and these first rinse their mouths out with it.

[page 52]
Then they stick some old arrows and a whole bow onto the man’s grave, and an old mat and a clothes prop (on which they hang things) on that of a woman, and the tent-pole of a straw hut to be able to recognise it. And when someone is dead, he always stays dead. I asked them if it wasn’t better to believe, following our faith, in a resurrection. They laughed and said that if I said so they could believe but not otherwise.

kàmi is what most of the Hottentots call the slaughter when someone is “made other”, and the Namaqua’s say kàiga á.
She sits in the straw-hut herself, with at most two of the friends on the other side of the body, and thus not as Kolbe says. And they bring him out by the front door, pushing the mats to the side.
The burning off of the theads with the children from the fingers of the dead is done with men as well as women. And when someone dies within a straw hut, they take that one down and rebuild it, using the same mats, in another place; but the rest remain standing. They do this because they would otherwise be plagued with dreams. With gauwatsi

(The large and small Namas were previously a single people. Noebe’s Namaqua who told me everything was called ḱasaap)

The slaughter to make a man (in Namaqua auweten in other Hottentot languages dòró with the accent on the auw and the ro) begins at different ages, the rich while they are still small, the poor when they are big.
On two consecutive days two sheep are slaughtered; they cut them open through the breast, and pull off the cardiac artery and it swiftly bleeds to death. But when they make a sickness-slaughter (áw áw ta or bringing blood on the body) the take the small bloodvessels and then the animal must live longer, so that the sick person also shall still live long. One of the elders from the kraal does it; and when he dies another elder always does it again. The person who must be made a man must stay in the straw-hut. And the elder always remains with him. Then they all eat from the sheep together, mixed also with blood and buchu. Women may neither taste any nor come close; and if a woman must come in order to bring some buchu or milk that she must bring from all the cows of the kraal [added in lower margin: the first day; yet the second day the milk is for the women] she must herself bare her head and give that only to the elders. They then also use to play and to dance at the man-making ceremony.
When they have thus slaughtered four sheep then they slaughter either a cow or an ox that is also consumed. The cauls [omentuma] of the sheep are rubbed with buchu and when half-cured and hung around his neck and one of the phalanges bound around his right hand above the joint by an old slaughterer, and also a large piece of the caul around his neck. And every morning the elder pisses on his body, to piss away the childishness and wickedness of his body. they take no water because their belief or custom is such.
On the first of the sheep-slaughtering days he is brought out from the hut by the elder, and goes a considerable distance away with him in order to piss on him properly, though not on the head, and the others remain sitting by the straw hut.
The sheep is first slaughtered outside the hut that has been made for him. During the pissing the elder says I piss on you because you must come away from children and amongst men. Before he is made a man, he is permitted to eat a hare. A jackal or tiger or lion will also never eat someone who had been made a man.
The upland Hottentots do the pissing every morning for as long as the ceremony continues. That lasts until the meat is all consumed, and sometimes as long as ten days. On the other hand the Namaquas do that only on the first day; and no-one is pissed upon except the newly-made man. He stays in the hut to eat with the old Hottentot and the others eat among themselves. This lasts until the meat is finished, and then he becomes a man, and then on the last day he is washed with grease and smeared with red buchu by the elder; and he is brought around to all the straw huts and exhibited. And then every one is happy, and then they dismantle the hut.
And it is not always that the woman may not eat; they do indeed do so except during those ceremonies
The elder also wears a piece of caul around his neck as a sign that he has slaughtered [Gordon has here inserted a small drawing]
The elder gets something for his trouble, a knife or a tinderbox or something else.